Szałwia

Roślina z rodziny jasnotowatych, silnie pachnąca i miododajna, o kosmatych i filcowatych liściach i jasnofioletowych kwiatach. Kwiaty zebrane są w dekoracyjne kłosy. Pochodzi z południa Europy, a uprawiana jest jako roślina lecznicza i przyprawa kuchenna. Środowiskiem naturalnym szałwii są wapienne zbocza położone nad Morzem Śródziemnym. Hoduje się ją w całej Europie oraz Ameryce Północnej.

Historia i pochodzenie

Nazwa rośliny pochodzi od łacińskiego słowa salvus, oznaczającego zdrowie. Już w starożytności ceniono jej niezwykłe właściwości lecznicze. Uważano ją nawet za roślinę zapewniającą człowiekowi nieśmiertelność. Zbiory szałwii w Starożytnym Rzymie wiązały się z odprawieniem specjalnego rytuału. Do ścięcia rośliny przystępował bosy młodzieniec w białej tunice, który wcześniej złożył ofiarę z chleba i wina. Szałwię mógł ściąć jedynie srebrnym nożem. Starożytni traktowali szałwię jako środek poprawiający pamięć i odświeżający. W XII wieku szałwią leczono epidemię czerwonki. Do XVII wieku w Europie wierzono, że spożywanie liści szałwii z wypisanymi na nich zaklęciami chroni przed chorobami i złymi mocami. Szałwia jedzona w maju przynosiła długowieczność. Jeśli hodowana w ogrodzie uschnie – nieszczęście gwarantowane. Szałwia pojawia się w podaniach i legendach. Jedna z nich mówi o ucieczce Świętej Rodziny do Egiptu. Podczas niej Maryja z Józefem zatrzymali się na odpoczynek w miejscu, gdzie rosła szałwia. Roślina kwiatami utorowała parze drogę, a w zamian za to otrzymała dar przynoszenia ludziom ulgi w cierpieniu. Szałwię w epoce renesansu zachwalał poeta Mikołaj Rej, który w swoim ogródku hodował szałwię m. in. na potrawę ze świeżych listków zasmażanych w cieście (tzw. myszki z szałwii). Ze staropolszczyzny pochodzi też przysłowie: „Śmierć tego nie ubodzie, u kogo szałwia w ogrodzie”.

Zastosowanie

Zarówno świeże, jak i suszone liście szałwii wykorzystywane są w kuchni jako przyprawa. Charakteryzuje się ona silnym, korzennym aromatem oraz gorzkim smakiem. Suszona szałwia jest bardziej aromatyczna od świeżej. Komponuje się doskonale z innymi ziołami: hyzopem, bazylią, miętą, natką pietruszki, oregano i majerankiem. Stosuje się ją do tłustych mięs, jako dodatek do pasztetów, do pieczeni, do drobiu (gęsi, kaczki, indyka). Sprawdza się także do tłustych ryb, w szczególności do węgorza. Włosi stosują szałwię suszoną do dania z cielęciny – Saltimbocca. Szałwia świetnie komponuje się z wątróbką, pancettą i kiełbasą. Może być dodatkiem do focacii i do pizzy. Smakuje w sosie do makaronu i z pieczonymi ziemniakami. Trudno wyobrazić sobie polską potrawę – flaki bez dodatku szałwii. Dodaje się ją również do mielonek, klopsów, farszów. Suszona szałwia ceniona jest w kuchni włoskiej, bałkańskiej i francuskiej.

Właściwości

Z szałwii pozyskuje się liście i ziele. Części te zawierają olejek eteryczny zawierający liczne terpeny: tujon, cyneol, kamforę, borneol oraz pinen. Szałwia zawiera również garbniki katechinowe, triterpeny oraz witaminę B i kwas nikotynowy. Ma działanie przeciwzapalne. Likwiduje schorzenia skóry: wypryski, otarcia, skaleczenia, czyraki. i błon śluzowych, np. jamy ustnej, dziąseł, gardła, sromu. Chroni układ trawienny, ułatwia trawienie, działa wiatropędnie. Nalewkę z szałwii warto stosować przy nadmiernej potliwości oraz u ciężarnych przy nadmiernej laktacji. Wyciągiem wodnym z szałwii można płukać włosy, dzięki czemu staną się one błyszczące. Przetwory z szałwii leczą nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunki.